MADDİ VE MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLARIN SATIŞI VE ÖZEL FONLAR

MADDİ VE MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLARIN SATIŞI VE ÖZEL FONLAR

Duran varlıklar genelde satılmak amacıyla değil işletmede uzun sürelerde kullanmak amacı ile edinilirler.

Ancak gerekli durumlarda bu varlıkların da satışı söz konusu olabilir.

Duran varlıklar yukarıda da belirtildiği gibi amortismana tabi varlıklardır.

Amortismana tabi varlıkların satılması hâlinde, satıştan doğacak kâr veya zararın belirlenebilmesi için öncelikle varlığın net defter değeri bulunur.

Daha sonra satış bedeli ile defter  değerleri arasındaki fark bulunur; bulunan fark duruma göre ilgili kâr veya zarar hesabına geçirilir.

Tekdüzen Hesap Planına göre duran varlık satış kâr veya zararının, olağan dışı gelir veya olağan dışı gider olarak muhasebeleştirilmesi gerekir.

Tekdüzen Hesap Planına göre bir varlığın net defter değeri, varlığın maliyetinden birikmiş amortismanları düşüldükten sonra kalan değeridir.

ÖRNEK:

İşletme 20XX yılında 10.000 TL maliyet bedeli ve 6.000 TL birikmiş amortismanı olan bir demirbaşını 6.000 TL ’ye peşin olarak satmıştır.

Demirbaş % 20 normal amortisman oranına göre amortismana tabi tutulmaktadır.

Satış sırasında demirbaş ile ilgili büyük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:

Demirbaşın defter değeri (10 000 – 6 000) 4 000 TL’dir. Demirbaş  6.000 TL’ye satıldığına göre (6000 – 4 000) 2 000 TL’lik bir satış kârı söz konusudur.

Satış bedeli üzerinden % 18 KDV tahsil edildiği varsayıldığında satış için yapılacak kayıt aşağıdaki gibi olacaktır:

Bu kayıtlar yapıldığında satılan demirbaşa ait, 255 ve 257 No’lu büyük defter hesapları kapatılmış olmaktadır.

Türkiye Muhasebe Standartlarına göre, Tekdüzen Hesap Planından farklı olarak ortaya çıkan kazanç veya kayıp, olağan dışı gelir veya gider olarak değil, olağan gelir veya gider olarak kaydedilir.

Türkiye Muhasebe Standartlarına göre hazırlanan gelir tablosunda olağan dışı gelir veya gider kalemi yer almamaktadır.

Ayrıca, Türkiye Muhasebe Standartlarında duran varlık kaleminin elden çıkarılması nedeniyle ortaya çıkan alacaklar başlangıçta gerçeğe uygun değeri ile yani peşin değeri ile muhasebeleştirilir.

Eğer vadeli satış yapılmışsa, alacağın nominal değeri ile peşin fiyat arasındaki fark, faiz geliri olarak finansal tablolara yansıtılır.

Vergi mevzuatımızda, eğer varlık satışı yenisinin alınması amacıyla yapılmışsa, satış kârının gelir kaydedilmeyerek öz kaynaklarda üç yıl süre ile tutulmasına izin verilmiştir.

Yenileme fonu olarak ifade edilen bu olanaktan yararlanılabilmesi için gereken koşullar Vergi Usul Kanunu’nda yer almaktadır.

VUK Mad. 328’e göre, “Varlığın yenilenmesi, işin mahiyetine göre zaruri bulunursa bu takdirde satıştan elde edilen kâr yenileme giderlerini karşılamak üzere pasifte geçici bir hesapta üç yıl süre ile tutulabilir.

Eğer her ne sebeple olursa olsun bu süre içinde kullanılmamış olan kârlar varsa üçüncü yılın vergi matrahına eklenir.

Üç yıldan önce işin terki, devir veya işletmenin tasfiyesi hâlinde bu kârlar o yılın matrahına eklenir.

Bu esaslar dâhilinde yeni değerlerin iktisabında kullanılan kâr, yeni değerler üzerinden bu kanun hükümlerine göre ayrılacak amortismanlara mahsup edilir.

Bu mahsup tamamlandıktan sonra itfa edilmemiş olarak kalan değerlerin amortismanına devam edilir.”

ÖRNEK:

İşletme 20XX yılında 10.000 TL maliyet bedeli ve 6.000 TL birikmiş amortismanı olan bir demirbaşı yenilemek amacıyla 6.000 TL’ye peşin olarak satmıştır ve %18 KDV dâhil 7.080 TL’yı peşin tahsil etmiştir.

Yukarıdaki örnekte satışı yapılan demirbaşların satış nedeni yenilemek olduğu için bu durumda satış kârı gelir hesabına kaydedilmez.

Tekdüzen Hesap planında yenileme fonlarının kaydedileceği hesap “549. Özel Fonlar” hesabıdır.

Yenileme fonu, “549. Özel Fonlar hesabında 20X1, 20X2 ve 20X3 yıllarına ait dönem sonu bilançolarında tutulabilir.

Örneği devam ettirdiğimizde iki durum söz konusu olabilir:

• İşletme üç yıl dolmasına rağmen yeni bir demirbaş almamıştır.

Bu nedenle üçüncü yılı takip eden yılın sonunda yenileme fonunun, gelir kaydedilerek kapatılması gerekir.

• İşletme üç yıl dolmadan yeni bir demirbaş almıştır.

Bu durumda yenileme fonu, yeni alınan demirbaşın amortisman giderleriyle mahsup edilecektir.

ÖRNEK:

İşletmen 20X2 yılında 8.000 TL değerinde yeni bir demirbaş almıştır ve 20X2 yılı sonundan itibaren % 40 amortisman oranı ile azalan bakiyeler yöntemine göre amortisman hesaplamaktadır.

Yeni demirbaşın amortisman tutarı (8.000 x 0,40) 3.200 TL ’dir.

Bu tutar önce özel fonlar hesabı ile mahsup edilir ve özel fonlar hesabı kapatılır, kalan kısım ise gider olarak kaydedilir.