Doğrudan Temsil

Doğrudan Temsil

Fiil ehliyetine sahip herkes bir hukuki işlemi bizzat yapabilir ancak iş hayatının gerekleri, hukuki işlemin her zaman ilgilisi tarafından yapılmasına izin vermez.
Bir kişi, çeşitli nedenlerle hukuki işlemi bizzat yapamayabilir.
Bu durumda söz konusu hukuki işlemi kendi nam ve hesabına yapacak bir başkasının (temsilci) yardımından da yararlanabilir.
Bu yardım, TBK m. 40-48 hükümlerinde düzenlenen temsil kurumu sayesinde mümkün olmaktadır.
Şu hâlde temsil, bir hukuki işlemin bir başkasının nam ve hesabına yapılmasıdır.
Bu tanıma göre, hukuki işlemi bir başkası nam ve hesabına gerçekleştiren kimseye temsilci (T) veya mümessil, bu şekilde yapılan hukuki işleme temsil yoluyla yapılan hukuki işlem, nam ve hesabına işlem yapılan kimseye temsil olunan (TO), hukuki işlemin muhatabına ise üçüncü kişi (Ü) diyebiliriz.

T’nin temsil yoluyla yaptığı hukuki işlemin hukuksal sonuçları TO üzerinde doğar.
Örneğin T, TO’yu temsilen Ü ile bir kira sözleşmesi imzalarsa, kira sözleşmesi TO ile Ü arasında kurulmuş olur.
Sözleşmeyi kuran irade açıklamalarından biri (öneri veya kabul) bizzat T tarafından yapıldığı hâlde, T değil TO sözleşmeye taraf olur (TBK m. 40).

Temsil yetkisinin (TY) kaynağı TO’nun iradesidir.
Bu nedenle temsilin bu şekline iradi temsil denir.
Buna karşılık sınırlı ehliyetsizin veli veya vasi tarafından temsili yasal temsil olarak adlandırılır çünkü bu yetki doğrudan Kanun’a dayanır.
Tüzel kişinin organı aracılığıyla temsilinde gerçek anlamda temsil söz konusu değildir.
Organ tüzel kişinin iradesini açıklar ancak tüzel kişi de dilerse kendisine iradi temsilci atayabilir.

Doğrudan temsilden söz edilebilmesi için T’nin temsil yetkisinin bulunması ve hukuki işlemi TO adına yapması (temsilci sıfatını Ü’ye açıklaması) gerekir.
Burada tarafların iradesi önem kazanır.
Yani T, TO’yu temsil etme iradesiyle hukuki işlemi gerçekleştirecek, Ü de işlemin TO nam ve hesabına yapıldığını bilecektir.
T’nin temsil yetkisi bir sözleşmeden, örneğin vekâletten kaynaklanıyor olabilir.
Bu takdirde T’nin hukuki işlemi TO nam ve hesabına yapması borcu da doğmuş olabilir ama buna rağmen T hukuki işlemi yaparken kendi nam ve hesabına hareket etmişse temsilden söz edilemez.

Dolaylı temsilde gerçek anlamda bir temsil söz konusu değildir.
Aradaki temel ilişkiye göre – ki bu, çoğu zaman vekâlet veya şirket gibi bir sözleşme ilişkisidir- T’nin, TO hesabına elde ettiği hakları ona devretme yükümlülüğü bulunur. Bunun için de taşınırlarda zilyetliğin devri, taşınmazlarda tapu kütüğüne tescil gerekir.
Dolaylı temsilde ancak hak ve borçların TO’ya geçirilmesi üzerine TO ile Ü arasında hukuki ilişki kurulmuş olur.
Bunun tek istisnası TBK m. 509’da öngörülmüştür.

T, temsilci sıfatını Ü’ye söz veya yazıyla bildirebileceği gibi böyle hareket ettiğini gösteren bir davranışla da bildirebilir.
Bu bildirim yapılmadıkça işlem T ile Ü arasında kurulmuş olur ancak bunun iki istisnası bulunmaktadır:
1) Ü, kendisine bildirilmiş olmasa da T’nin TO adına hareket ettiğini durumdan çıkarıyorsa veya çıkarması gerekiyorsa doğrudan temsilin sonuçları yine de doğar.
2) T temsilci sıfatını bildirmese Ü de T’nin TO’yu temsil ettiğini durumdan çıkaramasa bile şayet Ü açısından işlemin tarafının T veya TO olması farksız ise bu takdirde de doğrudan temsilin sonuçları doğar (TBK m. 40/f. 2).

Kendi adına ve fakat müvekkili hesabına bir taşınırı satın alan vekil, vekâlet sözleşmesinden kaynaklanan borcunun ifası için söz konusu taşınırın mülkiyetini müvekkile geçirir.
Vekil satın alma işlemini yaparken iş sahibini -en azından doğrudan- temsil etmemiştir ama aralarındaki vekâlet sözleşmesi mülkiyeti devir borcunu doğurmaya yeterlidir. Konusu bir hukuki işlemin yapılması olmayan vekâlette bu farklılık daha net görülür.
Örneğin hekim ile hasta arasındaki vekâlet ilişkisinde temsilin yeri yoktur.
Vekâlet sözleşmesinin konusunu bir başka maddi fiilin yerine getirilmesi oluşturabilir.
Örneğin hukuki mütalaa veya özel ders verilmesi de vekâletin konusunu oluşturabilir ancak bunlarda temsil söz konusu olmaz.