FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI

FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI

Fikri mülkiyet hakları konusunda terim karmaşası yaşanmaktadır.
İngilizcede “intellectual property”,
Fransızcada “propriėtė intellectuelle” olarak geçen terim için
Türkçede “fikri mülkiyet”, “fikri haklar”, “fikri ve sınaî mülkiyet”, “fikri ve sınai haklar”, “fikri, sınai ve ticari mülkiyet” gibi farklı terimler kullanılmaktadır.

Bunların anlam ve kapsamları aynıdır.
Anılan kavramlar, fikir ve sanat eserlerini, patentleri, markaları, faydalı modelleri, tasarımları, coğrafi adlar ile işaretleri, entegre devre topografyalarını, bilgisayar programları ile veri tabanlarını, know-how ile ticari sırları içermekte, bunların hepsini birden ifade etmektedir.

1967 yılında kurulan Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO, World Intellectual Property Organization), “intellectual property” (fikri haklar) ifadesini ana kavram
olarak kullanmakta ve bu kavramı konuları itibariyle “industrial property” (sınai haklar) ve “copyright” (fikir ve sanat eserleri, telif hakları, eser sahibinin hakları) olmak üzere iki bölüme ayırarak değerlendirmektedir.

Buna göre fikri mülkiyet hakları iki grupta ele alınabilir:

• Fikir ve sanat eserleri (telif hakları)

• Sınai mülkiyet hakları

Fikir ve sanat eserleri,
bilgisayar programları ve veri tabanları dahil olmak üzere, bilim, edebiyat, müzik, mimari dahil güzel sanat veya sinema alanındaki eserlerdir.

Sınai mülkiyet hakları ise,
sanayi ve tarım alanındaki buluşları, yenilikleri, özgün tasarımları onların yaratıcılarının adına tescil edilmesini veya ticaret alanındaki mal ve hizmetlerin
diğerlerinden ayrılmasını, işaretlerin sahipleri adına tescil edilmesini ve hak sahiplerine belirli bir süre ile mutlak ve münhasır kullanma yetkisi sağlayan haklardır.

Sınai mülkiyet haklarının kapsamına patent ve faydalı modeller, endüstriyel tasarımlar, markalar, coğrafi işaretler, entegre devre topografyaları, ticaret unvanları ve diğer ad ve işaretler girer.

Fikir ve sanat eserleri hukuku, patent ve faydalı modeller hukuku ve endüstriyel tasarımlar hukuku, fikri ürün temeline otururlar.
Eser, buluş, faydalı model ve endüstriyel tasarım yaratıcı aklın, yani fikrin ürünleridir.

Fikri ürün bu hukukların ortak paydasıdır.
Marka, coğrafi işaret, ticaret unvanı ve işletme adı fikrin ürünleri değildir, bunlar ayırt ettirici niteliğe sahiptirler.
Telif hakları, eserin meydana getirilmesiyle kendiliğinden doğar.

Bunun için bildirim ya da tescil gibi bir prosedüre ihtiyaç bulunmamaktadır.
Buna karşılık patent, faydalı model, marka ve tasarım gibi sınaî mülkiyet kategorisinde yer alan haklar Türk Patent Enstitüsü (TPE) gibi bir idari kurumda tescil ettirilmelidir.

Fikri mülkiyet haklarının özellikleri şunlardır:

• Fikri mülkiyet hakları insan zihninin ürünüdür.

• Gayri maddi mallar üzerinde kurulabilirler.

• Özel hukuka ilişkin haklardır.

• Mutlak haklardır, herkese karşı ileri sürülebilir.

• Hak sahibine maddi ve manevi menfaatler sağlar.

1995 yılında Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması yürürlüğe girerek Dünya Ticaret Örgütü (WTO, World Trade Organization) kurulmuş ve anlaşma ekindeki Ticaretle Bağlantılı Fikri Haklar Anlaşması (TRIPS) metni fikri haklar alanına yeni bir boyut getirmiştir.