Değer Azalışlarında Karşılık Hesaplarının Kullanılması

Değer Azalışlarında Karşılık Hesaplarının Kullanılması

Değerleme, dönem sonu işlemleri kapsamında yapılan bir işlem olduğundan burada değerleme ile ilgili ayrıntılara değinilmeyecektir.

Ancak Tekdüzen Hesap Planı’ndaki bilanço aktifinde eksi olarak yer alan “Karşılık” hesaplarının anlaşılması ve finansal varlıkların raporlaması açısından önem taşımaktadır.

Değerleme, varlıkların bilançoda raporlanacak tutarlarının belirlenmesidir.

Değerlemenin nasıl yapılacağı ve hangi değerin kullanılacağı, vergi mevzuatında vergi matrahının hesaplanması için,

Türkiye Muhasebe Standartları / Türkiye Finansal Raporlama Standartları ve Türk Ticaret Kanunu’nda ise ticari kârın hesaplanması için belirlenen kurallara bağlanmıştır.

Genellikle değerlemeye ilişkin bu kurallarda farklılıklar bulunmaktadır.

Finansal varlıklar satın alındığında alış değeri ile ilgili mali duran varlık hesabının borç tarafına, satıldığında da yine alış değeri hesabın alacak tarafına kayıt edilir.

Buna göre hesaplar dönem sonunda alış değeri ile kalan verir, bu hesap  kalanı finansal varlığın alış değeri ile dönem sonundaki mevcutlarını göstermektedir.

Vergi mevzuatımıza göre, hisse senetleri dışındaki diğer menkul kıymetler borsa rayici ile değerlenir.

Vergi mevzuatımız, hisse senetlerinin borsa değerinde ortaya çıkan artış ve azalışların vergi matrahını değiştirmesine izin vermez.

Oysa, ticari kârın hesaplanması ile ilgili düzenlemeler içeren Türkiye Muhasebe Standartlarında, hisse senetleri dâhil tüm menkul kıymetlerdeki değer artış ve azalışlarının kayda alınması ve kârın hesaplanmasında dikkate alınmasına izin verilmektedir.

Buna göre, hem değer artışlarının hem de değer azalışlarının kayda alınması ve bilanço hesapları ile ilişkilendirilmesi gerekmektedir.

Ancak Tekdüzen Hesap Planında muhasebede ihtiyatlılık ilkesi gereği gerçekleşmemiş gelirlerin kayda alınmasını engellemek için,

değer artışlarının kaydında kullanılabilecek hesaplara yer verilmemiştir.

Sadece değer azalışlarının kaydı için gerekli hesaplar bulunmaktadır.

TMS’de tüm menkul kıymetlerdeki değer artış ve azalışlarının kayda alınması gerekirken THP’de sadece değer azalışlarının kaydı söz konusudur.

Tekdüzen Hesap Planında mali duran varlık değer azalışlarının kaydı için kullanılan hesaplar aşağıdaki gibidir:

241. Bağlı Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)

244. İştirakler Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)

247. Bağlı Ortaklıklar Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)

249. Diğer Mali Duran Varlıklar Karşılığı (-)

ÖRNEK:

İşletmenin Z Anonim Şirketine yapmış olduğu iştirak yatırımı, aktifinde T5.000 olarak gözükmektedir.

Ancak dönem sonunda bu hisse senetleri borsa değeri ile değerlenmiş ve toplam borsa değerinin T4.500 olduğu tespit edilmiştir.

Bu durumda dönem sonunda alış değerine göre değerinde 500 TL’lik azalış olmuştur.

Bu durumda, bilançoda borsadaki son değerinin yer alması bilançonun doğru bilgi vermesini sağlar.

Bu nedenle satılmadığı için gerçekleşmemiş olsa da bu değer azalışının bilançoda raporlanması gerekir.

Gerçekleşmemiş bir zarar olduğu için bu tür değer azalış zararlarının gelir tablosunda gösterilmesi için kullanılan gider hesabı “654. Karşılık Giderleri” hesabıdır.

Bu gider hesabı borçlandırılırken, bilançonun aktifinde eksi olarak raporlanacak bir karşılık hesabı alacaklandırılır.

Bunun için dönem sonunda yapılması gereken kayıt aşağıdaki gibidir:

“654. Karşılık giderleri” dönemin gelir tablosunda yer alacak ve dönem sonucunu etkileyecektir.

“244. İştirakler Değer Düşüklüğü Karşılığı” ise dönem sonu bilançosunun aktifinde eksi olarak yer alır ve bu tutar 5.000 TL olan iştirakler tutarından düşülür.

Bu, bilançonun doğruluk ilkesinin gereğidir.

Vergi mevzuatımıza göre hisse senetleri alış bedeli ile değerlendiğinden, bunlar için karşılık kaydı yapılması hâlinde karşılık giderleri, kanunen kabul edilmeyen giderdir;

değer artış kârları için ise değer artışının olduğu dönemde de bu değer artış kazancının vergisi istenmemektedir.

ÖRNEK

Bursa merkezde faaliyette bulunan X İşletmesi, merkezi İstanbul’da olan Z Anonim Şirketinin %60 sermaye payını temsil eden hisselerini
10 yıl önce toplam 5.000.000 TL bedel ile edinmiştir ve Z AŞ üzerinden pazarlama faaliyetlerini sürdürmektedir.

Ancak doğan zorunluluk nedeniyle bu hisselerin yarısının satışı gündeme gelmiş ve alış değerleri 2.500.000 TL olan bu hisseler 4.000.000 TL toplam bedel ile satılmış,
aracı kuruma binde 2 komisyon ödenmiştir.

Yıl sonunda %30 sermaye payı kalan Z AŞ hisselerinin iştirak olarak raporlanması için gerekli kayıtlar düzenlenmiş ve kalan hisselerin
borsa değerleri toplamının 2.000.000 TL ’ye düştüğü öğrenilmiştir.

Z Anonim Şirketinin %60 sermaye payını temsil eden hisseleri 10 yıl önce satın alındığında “245. Bağlı Ortaklıklar” hesabına alış değeri ile kayıtlanmıştır.

Bu hisselerin yarısı satıldığında alış değeri ile hesaba alacak kaydedilmelidir.

Satış değeri ile alış değeri arasındaki fark Tekdüzen Hesap Planına göre olağandışı gelir olarak kaydedilir.

Yıl sonunda işletmenin elinde kalan ve alış değeri 2.500.000 TL olan Z AŞ. hisse senetleri %30 sermaye payını temsil ettiğinden bunların bilançoda “242. İştirakler” hesabında raporlanması gerekmektedir.

Bu nedenle “Bağlı Ortaklıklar” hesabından çıkartılarak “İştirakler” hesabına taşınması gerekir.

Ayrıca, bunların piyasa değerleri de azalmış ve 2.000.000 TL satış değeri kalmıştır.

Bir başka deyişle mevcut hisselerin satılması halinde işletme 500.000 TL zarar edecektir.

Tekdüzen Hesap Planında bu tür ortaya çıkması beklenen zararların için karşılık kaydı yapılması öngörülmektedir.

Bunun için, ortaya çıkması beklenen zararlar “654. Karşılık Giderleri” hesabına borç kaydedilerek gelir tablosunda gösterilir.

Ayrıca, bilançoda mevcut hisselerin dönem sonundaki 2.000.000 TL değer ile raporlanmasını sağlamak için, bilanço aktifinde eksi olarak yer alacak bir düzenleyici hesaba alacak kaydedilmesi gerekir.

Karşılık için yapılacak kayıt, aşağıdaki gibidir.