5 Nisan 1994 Kararları

5 Nisan 1994 Kararları

Krizin Ortaya Çıkışı ve Nedenleri

1990-1993 döneminde ekonomi ortalama %6 oranında büyümekle birlikte, istikrarsız bir seyir izlemiştir.

Bu dönemde büyümenin temel kaynakları finansal serbestleşmenin ardından artan sermaye girişi, kamu harcamalarını artırıcı ve açık finansman sistemine dayalı bütçe politikası ve bankacılık sisteminin iç piyasaya yönelik açmış olduğu kredilerdeki yüksek artışlardır.

Doğal olarak, sağlam iktisadi temellere dayanmayan bu süreç orta vadede sorunları da beraberinde getirmiştir.

Artan kamu açıkları, iç borçlanma ve TCMB kaynakları yoluyla finanse edilmiştir.

Bütçenin finansmanına ek olarak kaynak yetersizliği sonrası dış borçların ödenmesinde de iç borçlanmaya gidilmesi, faiz oranlarının hızla yükselmesine yol
açmıştır.

Merkez Bankasından finansman ise döviz rezervlerinin giderek azalmasına neden olmuştur.

Yükselen faiz oranları ise, ülkeye sıcak para girişini artırmış ve T’nin aşırı değer kazanmasına yol açmıştır.

Bu ise, bir taraftan ihracatta rekabet gücünün azalmasına ve ithalatın yükselmesine yol açarak reel sektörü olumsuz etkilerken, diğer yandan dış ticaret açığını artırarak dış dengenin bozulmasına sebep olmuştur.

Finansal sistemde ise, bankaların döviz açık pozisyonlarının sürekli olarak artması özel kesime kredi sağlama işlevinden giderek uzaklaşması ve Merkez Bankasının döviz kurlarında yükselmeyi önlemek için piyasaya yabancı para sürmesi kırılganlığı ve dalgalanmaları artırıcı unsurlar olmuştur.

Bunlara 1990’lı yılların başından itibaren özellikle genel ve yerel seçimler nedeniyle hükümetlerin mali ve parasal disiplin konusunda gevşek davranması ve dünya ekonomisinde yaşanan genel durgunluk da eklenince, ekonomide kriz ortamı oluşmuştur.

Krize Karşı Alınan Tedbirler: 5 Nisan 1994 Kararları

Ekonomideki kriz ortamına çözüm olarak 5 Nisan 1994 Kararları yürürlüğe konmuştur.

Programın kısa vadeli hedefi, döviz piyasası ve dış dengede istikrarın sağlanmasıdır.

5 Nisan Kararları, konjonktürel ve yapısal hedeflere yönelik kararlar olarak iki ana bölümden oluşmaktadır.

Program kapsamında yapılan düzenlemeler şunlardır:

• Kamu kesimi borçlanma gereği (KKBG) ve enflasyonu düşürmeye yönelik olarak kamu harcamalarının azaltılması ve gelirlerin artırılması:
Bu kapsamda kamuya yeni personel alımı durdurulmuş, maaş ve ücret artışları sınırlandırılmış, vergi oranları artırılmış ve bazı ek vergiler konmuş, KİT
ve TEKEL ürünlerinin fiyatlarında yüksek oranlı artışlar yapılmıştır.

• Finans piyasalarına yönelik olarak; mevduatlara getirilen garanti 50 milyon T’den 150 milyon T’ye yükseltilmiş, 6 Mayıs 1994’ten itibaren de mevduatların tamamı güvence altına alınmıştır.
Hazine’nin, Merkez Bankasından kısa vadeli avans kullanımına sınırlama getirilmiştir.
Merkez Bankasının özerkliğini artırmaya yönelik yeni tedbirler yürürlüğe konmuştur.

• Yapısal sorunların çözümüne yönelik olarak; KİT’lerin yapısının yeniden düzenlenmesi, özelleştirme politikasının etkin bir şekilde uygulanması, sosyal güvenlik reformu ile tarımsal destekleme politikasının yeniden düzenlenmesine yönelik kararlar alınmıştır.

5 Nisan Kararları, içeriği itibarıyla hem ortodoks hem heterodoks özellikler taşımaktadır.

Ancak, programın tamamının kararlılıkla uygulandığını ve hedeflerinin tamamının tutturulduğunu söylemek mümkün değildir.

Programın yürürlüğe konduğu 1994 yılında, ekonomide %6,1’lik daralma yaşanmış, enflasyon TÜFE’de %120,7 TEFE’de (şimdi ÜFE) %106,3 olarak gerçekleşmiştir.

1995’ten itibaren büyüme oranı tekrar artmış, ancak enflasyon oranı yüksek seviyelerde devam etmiştir.

Yüksek enflasyon nedeniyle nakit ve vadesiz mevduat şeklinde para arzı daralmıştır.

Faiz oranlarında beklenen düzeyde düşüş gerçekleşmemiş, kriz yılında Hazine borçlanmalarında o döneme kadarki en yüksek faiz oranları ödenmek zorunda kalınmıştır (Hazine bonolarında yıllık bileşik faiz %406’ya çıkmıştır).

Diğer yandan, dış dengede ekonomideki daralmanın da etkisiyle iyileşmeler görülmüştür.

TL’nin değer kaybetmesi ithalatı pahalı hâle getirmiş, buna iç talepteki daralma ve yurt dışı kredi imkânlarının azalması da eklenince, 1994 yılında ithalat ciddi oranda azalmıştır.

İhracatta artışın devam etmesi dış dengeyi olumlu yönde etkilemiş, 14 milyar dolar civarındaki açık 1995 yılında 5 milyar dolara kadar gerilemiştir.

Aynı şekilde cari işlemler açığının millî gelir içindeki payında da ekonomiyi tehdit edecek bir durum oluşmamıştır.

Ancak, ihracatın ithalatı karşılama oranı mütevazı seviyelerde seyretmeye devam etmiştir.

Bu dönemde daraltıcı mali politikalar sayesinde kamu açıklarında da azalma sağlanmış, ancak bu süreklilik arz etmemiştir.

1994’ün ilk yarısında yaşanan belirsizlik nedeniyle, mevduatların geri çekilmesi ve bankaların bilanço yapılarındaki bozulmaların etkisi ile banka iflasları  yaşanmıştır.

Banka iflaslarını önlemek ve mevduat kaçışını engellemek için mevduatların tamamına devlet güvencesi getirilmiştir.

Netice itibarıyla, uygulanan daraltıcı politikalar ve alınan tedbirlere rağmen, enflasyonun düşürülememesi, programın yükünün büyük ölçüde dar gelirliler üzerinde kalmasına, dolayısıyla gelir dağılımının zarar görmesine yol açmıştır.